Унікальны погляд на беларускую турэмную рэальнасць знутры, дзякуючы інтэрв'ю з Леанідам Судаленкам. Гэты праваабаронца і прафсаюзны юрыст змог у падрабязнасцях нам расказаць пра тое, што адбываецца з палітычнымі зняволенымі ў беларускіх калоніях і следчых ізалятарах.
- Якімі былі першыя ўражанні пасля вызвалення?
- Знаходзячыся ў калоніі, да апошняга не быў упэўнены, што мяне адпусцяць па «званку», як кажуць у тых мясцінах, дзе я быў. Іншымі словамі пасля заканчэння тэрміну зняволення. Адміністрацыя калоніі зрабіла мяне злосным парушальнікам, наступны крок - гэта сумна вядомы 411-ы артыкул Крымінальнага кодэкса з дабаўленнем новага тэрміну за злоснае невыкананне ўмоў адбыцця пакарання. Я не казаў сваім блізкім пра гэта, а сам да апошняга дня перажываў. Асабліва тады, калі за 10 дзён да вызвалення опер (аператыўны супрацоўнік - аўт.) забраў мяне з рэчамі на выхад з атрада. Думаў да суддзі павязуць па новы тэрмін! Завялі на КП, пакінулі рэчы і па надуманай прычыне ўляпілі 10 сутак ШІЗА. Дарэчы, менавіта адтуль мяне па "званку" раніцай, пакуль "зона" спала, галоўны опер вывеў на КП, аддаў асабістыя рэчы і паказаў у бок аўтобуснага прыпынку.
Вядома, я быў у шоку, як тая рыба, выкінутая на бераг. Звычайна вызваляюць а 10-11 гадзіне раніцы, я таксама да гэтага часу чакаў сям'ю. І вось сяджу я на прыпынку ў турэмнай робе не паголены, не памыты, усё ж 10 сутак валяўся на падлозе без матраца, без пасцельнай бялізны, скажу выгляд і стан у мяне так сабе. Нармальным вязням напярэдадні з асабістых рэчаў даюць грамадзянскае адзенне, яны вымытыя, чыстыя, пераапранутыя, без непрыемных пахаў выходзяць да тых, хто сустракае. Я ж быў пастаўлены ў іншыя ўмовы! Хацеў патэлефанаваць, даведацца калі сям'я прыедзе, ды людзі адскоквалі ад мяне, разы тры адмовілі даць мабільны. Разу з пятага пашанцавала, дзяўчына мабыць якая звыкла да такіх як я, не спалохалася, тэлефануйце кажа, «не саромейцеся, пакуль мая маршрутка прыйдзе, можаце размаўляць»…
Праз гадзіны чатыры з'явілася сям'я. Відэа гэтай сустрэчы даступна ў Інтэрнэце, казаць асабліва не буду. Спрабаваў на запраўцы памыцца, але тамака няма душа. Пераапрануўся ў прыбіральні, сеў за руль аўто і так да самага Гомеля ехаў, размаўляючы з сынам і жонкай. Дома чакаў малодшы сын-школьнік, абняліся, амаль у мой рост, моцна змяніўся. Калі быў у турме, малодшага не пускалі на спатканне, бо непаўналетні, а ў лагеры пазбаўлялі спатканняў, бо я «не стаў на шлях выпраўлення». Так і адседзеў увесь тэрмін без спатканняў. Калі мяне арыштавалі, яму казалі, што тата ў камандзіроўцы. Ён аднойчы са школы прыйшоў і заявіў - наш тата ў турме. Адным словам, пры выглядзе малодшага, вочы былі мокрыя...
Жорсткае затрыманне і беззаконне
- Якія былі абставіны вашага затрымання ў студзені 2021 года?
- У сеціве ёсць мой адкрыты ліст напярэдадні затрымання, дзе я заяўляю пра незаконныя ператрусы ў офісе і па месцы майго жыхарства. Пасля ператрусаў і да затрымання прайшло 13 дзён і за гэты час я мог з'ехаць з краіны, але не з'ехаў, паўтараў — уцякаць павінны яны, а не я. Я тады цвёрда стаяў на нагах!
Затрымлівалі як асабліва небяспечнага злачынцу АМАПаўцы ў балаклавах, як кажуць тварам у снег пры выхадзе з пад'езда па дарозе на працу. Адвезлі спачатку ў ІЧУ, потым праз два дні ў СІЗА, дзе і забылі мяне на два месяцы. Пасля мне сталі прапаноўваць розныя шляхі развіцця сітуацыі. Прапаноўвалі разумнае "супрацоўніцтва" у абмен на свабоду, відэазапіс-агавор сваіх калег па праваабарончым цэху і г.д. Выстаяў, не прамяняў свайго сумлення, сваёй свабодай і гэтым ганаруся!
Праваабарончая супольнасць Беларусі адразу ж пасля затрымання прызнала мяне палітычным зняволеным!
Пасля таго як мяне затрымалі - сталі шукаць абвінавачанне. Спачатку было фінансаванне пратэстаў, што выключала ўтрыманне да суда пад вартай. Потым з'явілася арганізацыя пратэстаў, што і дало "бязмежнікам" у пагонах права трымаць мяне да суда ва ўмовах турмы. Я першапачаткова адмовіўся ад супрацоўніцтва са следствам, заяўляючы аб іх небесстароннасці, вытрымаў занятую пазіцыю і ў судзе, стаў даваць паказанні толькі пасля апытання ўсіх сведкаў. Не прызнаў тады, не прызнаваў у турме, у лагеры і не прызнаю ніколі сваёй віны ў прад'яўленых мне абвінавачваннях, таму што дапамога іншым людзям не можа з'яўляцца крымінальным дзеяннем!
- У судзе было такое ж стаўленне?
- Суд нада мной і двума маімі памочнікамі праходзіў у закрытым рэжыме. Гэта значыць, што людзям у судзейскай мантыі і пракурорскім мундзіры сорамна глядзець людзям у вочы. А падтрымаць мяне ў першы дзень прыйшло ў суд не менш за 100 чалавек. Дзякуй яшчэ раз вам усім! Закрыць суд хадайнічаў пракурор горада, матывуючы прашэнне банкаўскай таямніцай і рухам сродкаў па рахунках. Дайшлі да абсурду. Да майго рахунку была "прывязана" картка малодшага сына, які ў школьным буфеце купляў сабе перакус. І калі дайшла чарга абвяшчаць у судзе транзакцыі па рахунку, суддзя зачытваў выдаткі - «СШ №62 Гомеля, сасіска ў цесте, фанта! Або смажанка, пепсі-кола, марожанае, чыпсы»…
Часта даводзілася чуць, прысуд уступіў у законную сілу, значыць ты злачынец. А як ён мог уступіць, калі мяне не даставілі з камеры на апеляцыю, разгледзелі апеляцыйную скаргу нават без майго адваката? У выніку закрытага, а роўна несправядлівага суда ў мяне без злачынства забралі тры гады жыцця! Такія сасіскі ў цесте, як я часта паўтараю.
- Ці была рэакцыя з боку міжнароднай супольнасці пасля вашага затрымання?
- У дзень майго арышту амбасады ЗША і Францыі ў Менску заклікалі беларускія ўлады да неадкладнага вызвалення мяне і дзвюх памочніц, а таксама спынення ў дачыненні да нас рэпрэсій. Францыя падтрымала мяне як лаўрэата прэміі Французскай Рэспублікі «Свабода, роўнасць, братэрства», якую я атрымаў як адвакат «дармаедаў» у 2018 годзе.
У нашу абарону выступілі шэраг міжнародных і нацыянальных праваабарончых арганізацыяў. Напрыклад, Міжнародная Амністыя заявіла, што мы не здзейснілі ніякіх міжнародна прызнаных крымінальных дзеянняў, а прысуд нам - пакаранне за законную праваабарончую дзейнасць, якая з'яўляецца часткай развязанай уладамі Беларусі кампаніі па знішчэнні грамадзянскай супольнасці і прыгнечанні асноўных правоў чалавека ў краіне.
Умовы на ўзроўні катавання
- Якія былі ўмовы вашага зняволення?
- Заключэнне складаецца з двух этапаў. Пасля затрымання і да суда больш за год у гомельскім СІЗА ці цэнтрале, як яго называюць і потым лагер. Калі параўноўваць, калонія безумоўна лепей будзе.
Да палітычных асаблівае стаўленне пачынаецца яшчэ са следчага ізалятара, хаця там усё яшчэ маюць статус падазраваных і віна кожнага ў злачынстве яшчэ не даказаная. У парушэнне прэзумпцыі невінаватасці адміністрацыя адразу ж паставіла мяне на прафілактычны ўлік, прысвоіўшы такую катэгорыю прафуліку як «Схільны да экстрэмізму і іншай дэструктыўнай дзейнасці».
Палітычныя ў параўнанні са звычайнымі падследнымі падвяргаюцца дадатковым праверкам, дадатковым дакладам, кожны раз па некалькі разоў у дзень паўтараючы прысвоеную катэгорыю прафуліку. Часта палітычным прызначаюцца пазачарговыя і дадатковыя дзяжурствы па камеры з абавязкам яе поўнай уборкі. Якія праштрафіліся тут жа адпраўляюць у карцэр, у якім прыходзіцца спаць без матраца і пасцельных прыналежнасцяў. Палітычных этапуюць у суды і назад (а ў мяне ўсяго па справе было 26 паседжанняў у судзе) як асабліва небяспечных злачынцаў у кайданках зашпіленых ззаду ў напаўсагнутым становішчы тварам уніз. Пры гэтым адзін з канвойных дадаткова прышпільваў сябе да кайданкоў.
Таксама ўсе палітычныя, незалежна ад узросту абавязаныя спаць выключна на другім ярусе нараў, што для людзей ва ўзросце стварае пэўныя нязручнасці, паколькі нары не абсталяваны спецыяльнымі лесвіцамі, на спальнае месца даводзіцца літаральна заскакваць з падлогі. Пры этапе ў калонію ў «сталыпінскіх» вагонах палітычным не здымаюць кайданкі нават уначы, на этапе я быў змушаны спаць у іх, прычым зашпіленых ззаду. Этап працягваўся каля 12 гадзін.
У лагеры жыццё іншае. Неба, свежае паветра, бачыш сонца, птушак, лістоту дрэў. Але тут праблема іншая – палітычная.
- Што было найбольш складаным у момант знаходжання ў калоніі і СІЗА?
- У СІЗА самым складаным было сталае знаходжанне ў паўзмрочнай камеры. Год пражыць ва ўмовах грамадскай прыбіральні, так скажу, не самы лепшы занятак у жыцці. Акрамя таго, я быў змушаны выкурваць пасіўна да 10 пачкаў цыгарэт у дзень. Сам не палю, мне спачатку дрэнна станавілася, кружылася галава. Нават да начальніка хадзіў, а той у адказ - "не кажа Леанід Леанідавіч у нас няма ВІП-хат для тых хто не паліць"! І гэта пры непрацуючай вентыляцыі. Выратоўваў штодзённы шпацыр адну гадзіну, хадзіў і ў спякоту і ў мароз падыхаць свежым паветрам. Усе астатнія 23 гадзіны на працягу года знаходзіўся ў пракуранай, паўзмрочнай камеры са штучным святлом. Шмат пісаў, чытаў, той жа "Архіпелаг ГУЛАГ" Салжаніцына перачытаў, зрок моцна ўпаў.
У калоніі самым складаным быў бадай што інфармацыйны вакуум, які адміністрацыя лагера стварае вакол палітычных. Ізноў жа хадзіў да начальніка калоніі, даводзіў, што ў маім прысудзе няма запісу "без права перапіскі", тым не менш, прасядзеў увесь тэрмін без лістоў, толькі ад жонкі аддавалі перапіску. Мне належала чатыры званкі ў месяц па 10 хвілін, але палітычных заўсёды праслухоўвае опер і папярэджвае, пра што нельга казаць (палітыка, вайна ва Украіне і г.д.). Вось так і сядзіш, “зэкаўскім радыё” як там гавораць жывеш, чуткамі, хто што сказаў, адным словам. Такую інфармацыю трэба было пераправяраць.
- Прафсаюзныя актывісты і лідары, якія маюць патрэбу ў медыцынскай дапамозе, знаходзяцца за кратамі. Ці дастаткова гэтага ва ўмовах турмаў і калоній?
- У калонію я патрапіў у самы разгар каранавіруснай інфекцыі, тэмпература паднялася да 40 градусаў, прытомнасць часам прыходзіць і сыходзіць. Я зразумеў, што спатрэбіцца апарат штучнай вентыляцыі лёгкіх, вось і ўсё, канец, яго проста няма! Цела аддадуць сваякам, да таго, як будзе зафіксаваны агляд - мінус адзін! Я правёў 18 дзён у ізаляцыі, не ведаючы, чаму мне даюць антыбіётык адзін раз у дзень.
У калонію я патрапіў з дыябетам і трэба было рэгулярна вымяраць узровень глюкозы ў крыві. За ўвесь час знаходжання ў мяне не было ніводнага аналізу на гэты конт. Неабходныя лекі і вітаміны, адпраўленыя медыцынскай пасылкай сям'і, былі вернуты з паметкай "адмовіўся ад атрымання". Я захаваў такую пасылку для гісторыі.
Адзінае, што працуе ў турмах і калоніях, - гэта рэнтгенаскапія органаў грудной клеткі для дыягностыкі туберкулёзу. Тым больш, што апараты там сучасныя, відаць, яшчэ атрыманыя да падзей 2020 года па грантах Еўрасаюза. Усё астатняе там, "на сметніку", як называюць паміж сабой медыцынскую дапамогу зняволеныя.
Напрыклад, пры тэмпературы 37,4, калі ў мяне дрыжыкі, цела трасецца, лекар адправіў мяне на працу ў халодны цэх. "Ляпіла" (турэмны лекар - аўт.), як яго тамака завуць, даў яму таблетку і сказаў, што ўвечары спадзе!
З-за дрэннага харчавання і працяглага недахопу вітамінаў арганізм зняволеных слабее, імунітэт падае, не супраціўляючыся хваробам і інфекцыям. А для пажылых зняволеных гэта вялікая праблема, там малады арганізм яшчэ можа выжыць, для людзей за 60 тэрмін можа быць роўны пажыццёваму зняволенню ці нават білету ў адзін канец!
Сітуацыю пагаршае немагчымасць атрымання неабходных лекаў і нават вітамінаў без прызначэння лекара. Без іх зубы выпадаюць, а пратэзавання ў лагерах няма. Там сядзяць зняволеныя, асабліва прыгавораныя да працяглых тэрмінаў, гадамі перажоўваючы ежу дзёснамі.
І не дай Бог сур'ёзна захварэць на зоне. Да таго часу, калі яны знаходзяць канвой і адвозяць іх да грамадзянскіх лекараў, часцяком бывае ўжо занадта позна. За паўтара гады знаходжання ў калоніі я ведаю тры смерці. І калі першы ў мужчыны анкалагічнага ўзросту, то два іншыя выклікаюць вялікія пытанні. Хлопец, сярэдняга веку, рана лёг спаць і раніцай не ўстаў. Гэта была не гвалтоўная смерць, не "заточка" у бруха!
Сёння шэраг прафсаюзных лідараў старэйшых за 60 гадоў знаходзяцца ў турме. У кожнага з іх свае болі. Дай Бог ім усім здароўя, каб вытрымаць выпрабаванні. Я казала і паўтараю, шматлікіх мы не можам чакаць, асабліва людзей з захворваннямі і працяглымі месячнымі!
Жоўтыя біркі для палітвязняў
- Якое стаўленне адміністрацыі калоній да палітычных зняволеных?
- Усе, хто заязджае ў лагер па палітычных артыкулах, павінны насіць бірку жоўтага колеру, у адрозненне ад астатніх асуджаных, бірка ў якіх белага колеру. Увесь персанал калоніі праяўляе да палітычных асаблівую цікавасць. Для палітычных устаноўлены тры дадатковыя праверкі з абавязковым шыхтаваннем. Гэта значыць, што асуджаныя з белымі біркамі ў гэты час займаюцца сваімі справамі, глядзяць тэлевізар, а палітычныя стаяць на вуліцы ў любое надвор'е і любую пару года ў чаканні правяраючага. Пры дакладах кожны раз абавязковая спасылка "Схільны да экстрэмізму і іншай дэструктыўнай дзейнасці". І так на працягу ўсяго тэрміна.
Палітычным вельмі часта прад'яўляюць штучныя абвінавачванне ў парушэннях (у лагеры, у якім я быў усе без выключэння палітычныя з'яўляюцца парушальнікамі і адпаведна асуджанымі, якія не сталі на шлях выпраўлення). Часцяком выклікае начальнік атрада палітычнага і заяўляе - выбірай, паліў у неналежным месцы або спазніўся на фіззарадку.
Найбольш вядомых і публічных палітычных пераводзяць у рэжым злосных парушальнікаў (тры і больш парушэнні ў год), што можа прывесці, як я ўжо сказаў, да дадатковага тэрміну зняволення. Мяне, напрыклад перавялі ў статут злоснага парушальніка, у выніку да канца тэрміна не быў упэўнены, што выйду на волю па тэрміну.
Для мяне была ўсталяваная фактычная забарона на працяглыя спатканні з сям'ёй, я не атрымаў за ўвесь час у лагеры ніводнага спаткання з жонкай і дзецьмі, ніводнага відэазванка ў сям'ю, у адрозненне ад іншых зняволеных. Нават тады, калі ў жонкі памёр бацька, мне не далі спаткання або тэлефоннага званка, хаця закон дапускае нават выезд асуджанага пад канвоем для развітання з блізкімі людзьмі.
Для палітычных у лагеры ўстаноўлена забарона на адзіночнае перамяшчэнне па тэрыторыі, пры перамяшчэнні з атрадам палітычныя абавязаны ісці выключна ў першых шэрагах калоны, да нас не прымяняюцца прадугледжаныя законам гарантыі аб умоўна-датэрміновым вызваленні або замены на больш мяккі від адбыцця пакарання, не распаўсюджваецца амністыя або прэзідэнцкае памілаванне, паколькі ўсе мы маем статус асуджаных, якія не сталі на шлях выпраўлення.
Спальнае месца ў лагеры для палітычных, незалежна ад узросту таксама выключна на другім ярусе, нават пры свабодных месцах на першым. Палітычнай устаноўлена фактычная забарона на вучобу ў лагеры ў ПТУ. І тут не вучоба галоўнае, тут магчымасць цэлы год хадзіць на заняткі ў цёплы клас, а не мерзнуць у халодным цэху на "промцы" (прамысловай зоне - аўт.). За ўвесь час майго знаходжання ў лагеры ніводзін палітычны не быў дапушчаны да навучання ў цёплых класах.
Правёўшы ў калоніі паўтара гады і працуючы штодня па 8 гадзін у цэху, я не атрымаў працоўнага адпачынку (іншыя атрымліваюць адпачынак 14 дзён пасля 11 месяцаў працы), мне не было залічана на асабовы рахунак ніводнай капейкі за штодня выкананую працу, уключаючы выкананне даведзеных нормаў выпрацоўкі. Пры вызваленні з лагера выдалі даведка аб заработнай плаце, дзе самым вялікім штомесячным налічэннем указана сума ў 2 рублі 40 капеек (менш за 1 долар ЗША). Тым не менш, нават гэтыя капейкі не паступілі мне на рахунак.
Дарэчы ўспомніць пацешны выпадак. У калоніі я хадзіў у клуб гуляць у шахматы і калі па выніках шахматнага турніру ў лагеры заняў 2-е месца, мне ў адрозненне ад тых, хто заняў 3, 4 і 5 месцы не выдалі падпісаную начальнікам калоніі грамату і не надалі, як іншым дадатковага званка дамоў у якасці заахвочвання. Стаўленне, як да ворага народа...
- Чаму, на ваш погляд, да палітычных зняволеных прымяняецца "асаблівае" стаўленне?
- Думаю, такое стаўленне існуе па ўсёй краіне ва ўсіх калоніях. І гэта не выдумка мясцовай адміністрацыі, усё ідзе зверху, з ДВП (дэпартамент выканання пакаранняў - аўт.), а вось хто там аддае генералу каманды, можна толькі здагадвацца!
У тых месцах дзе я быў, распавядалі, што гадоў 10 таму да наркаманаў, хто сядзеў па вядомым народным 328-м артыкуле было аналагічнае стаўленне, яны насілі біркі зялёнага колеру і па іх сапраўды таксама «працавала» адміністрацыя. Цяпер ім на змену прыйшлі палітычныя, тыя хто сядзяць па так званых экстрэмісцкіх артыкулах. Не можа Лукашэнка дараваць нам урокі 2020-га года!
- Ці ўдавалася ў калоніі кансультаваць людзей?
- Павінен сказаць, калі заязджаеш у лагер, пра цябе ўсе ведаюць, хто ты і што ты? І хоць опера папярэджвалі мяне першапачаткова аб недапушчальнасці дапамогі іншым, нават палохалі ШІЗА і іншымі непрыемнасцямі, тым не менш, я людзям дапамагаў. Употай пісаў «наглядкі» (наглядныя скаргі - аўт.), «памілухі» (прашэнне аб памілаванні - аўт.) і іншыя працэсуальныя дакументы зняволеным, напрыклад дапамагаў разбірацца ў пытаннях з судовымі выканаўцамі. Палітычным ніколі не адмаўляў, адмовіў адзін раз чалавеку, прачытаўшы ягоны прысуд. На яго рахунку жорсткае забойства двух састарэлых пенсіянераў і я адказаў, што пераступіць цераз сябе не магу. Нягледзячы на ягоныя пагрозы, у тым ліку падкінуць мне «заточку» я вытрымаў ціск. Паміж прававымі ведамі і зэкаўскім бязмежжам у зонах адзін крок.
Знішчэнне дэмакратычных прафсаюзаў
- Чаму Лукашэнка расправіўся з незалежнымі прафсаюзамі?
- Ён як ніхто іншы разумее сілу незалежнага прафсаюзнага руху ў адстойванні сацыяльна-эканамічных правоў людзей працы. У выніку разграмілі прафсаюзы і пераследавалі іх лідараў, прыгаварылі да працяглых тэрмінаў турэмнага зняволення.
Гэта прадстаўнікі Беларускага Кангрэса дэмакратычных прафсаюзаў Аляксандр Ярашук, Сяргей Антусевіч, Ірына Бут-Гусаім, якіх абвінавацілі ў дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак (ч. 1 арт. 342 КК), а Ярашуку яшчэ і ў закліках да прымянення абмежавальных мер, іншых дзеянняў, накіраваных на прычыненне ўрону нацыянальнай бяспецы (ч. 3 арт. 361 КК).
Лідараў прафсаюза работнікаў радыёэлектроннай прамысловасці Генадзя Фядыныча і Васіля Бераснева прыгаварылі да 9 гадоў пазбаўлення волі, Вячаслава Арэшку - да 8 гадоў пазбаўлення волі ўзмоцненага рэжыму. Усіх абвінавацілі ў закліках да прымянення абмежавальных мер, накіраваных на прычыненне шкоды нацыянальнай бяспецы (ч. 3 арт. 361 КК), распальванні іншай сацыяльнай варожасці (ч. 3 арт. 130 КК), стварэнні экстрэмісцкіх фарміраванняў або ўдзелу ў іх (ч. 1 і 3 арт.361-1 КК).
- Пасля гэтых крокаў рэжыму, у беларускага працоўнага руху ёсць будучыня?
- Упэўнены, з прыходам у краіну дэмакратычнага ўрада ў прафсаюзнага руху будуць выдатныя перспектывы. Мы бачым прафсаюзную сілу ў краінах Еўропы, што нам перашкаджае рабіць тое самае?
Ніякай альтэрнатывы моцнаму прафруху няма, ад гэтага выйграюць усе, у тым ліку і беларуская эканоміка. Як толькі ў краіну вернецца канстытуцыйная законнасць, прафсаюзы адразу ж ажывуць!
- На ваш погляд, ці важная ўвага міжнародных арганізацый і прафсаюзных аб'яднанняў на сітуацыю ў Беларусі?
- Вядома важна, каб беларускае пытанне, сітуацыя вакол незалежных прафсаюзаў у краіне не знікалі ад увагі міжнародных арганізацый.
- Як вы ацэньваеце прыняцце 33 параграфа Статута МАП да Беларусі?
- Для нашай краіны шлях да прымянення 33-га параграфа статута Міжнароднай арганізацыі працы мае працягласць ужо амаль у два дзесяцігоддзі. У пэўныя перыяды мы аказваліся ўсё бліжэй і бліжэй да таго, каб стаць у адзін шэраг з М'янмай, да якой упершыню была прыменена гэта мера. Яго прымяненне - гэта выключная мера, якая за больш чым 100-гадовую гісторыю існавання МАП выкарыстоўвалася адзін раз. Беларусь - гэта другі выпадак.
Пасля сфальсіфікаваных выбараў 2020 года і адкрытага парушэння правоў працоўных, закрыцця прафсаюзаў і адпраўкі лідараў незалежных прафсаюзных арганізацый за краты гэтае пытанне ўзнікла зноў. Калі ж казаць аб непасрэдных мерах, якія могуць быць зараз выкарыстаныя, то яны могуць быць як мінімальнымі, так і максімальнымі - аж да эканамічнага эмбарга, як гэта было ў выпадку з той жа М'янмай. Трэба ўлічваць, што ва ўмовах вайны, калі на Беларусь распаўсюджваюцца санкцыі за саўдзел у агрэсіі супраць Украіны, ужо шмат якія меры і так ужытыя. Ці будуць гэтыя санкцыі ўзмоцнены яшчэ больш пакажа найбліжэйшы час.
"Мы абавязаны не баяцца!"
- Што адразу ж зрабілі пасля вызвалення?
- Я прабыў у Гомелі ўсяго 11 дзён. За гэты час паспеў наведаць і развітацца з пажылой маці. Заехаў да бацькі жонкі на могілкі, пагаварыў з ім, кветкі паклаў. Ён мне ў турму пісаў, заставайся такім як ёсць, я ганаруся табой. Як бацька ён мне быў, часта ў грыбы з ім хадзілі, ён усе месцы ў лесе ведаў, шкада не дачакаўся.
Я не ўбачыў радасці на вачах людзей, усмешак, усё вакол змрочныя, запалоханыя. Няўжо варта так жыць?
- Чаму вы вырашылі пакінуць Беларусь?
- Да апошняга дня не планаваў эміграваць. Толькі калі зразумеў, што з адной турмы патрапіў у іншую, прыйшлося прыняць для сябе гэтае няпростае рашэнне. Ведаеце, мае персанальныя дадзеныя, як і ўсіх палітычных, унесены ў рэспубліканскі спіс экстрэмістаў і да нас асаблівы кантроль пасля вызвалення.
Калі я стаў на ўлік у міліцыі, мне вылучылі шэраг патрабаванняў - абавязак штотыдзень па нядзелях наведваць іх прафілактычныя мерапрыемствы, даваць тлумачэнні адносна свайго ладу жыцця. Адзін раз схадзіў, фільм пра наркаманаў у актавай зале паказалі. Штодня да мяне дадому з'яўляліся супрацоўнікі і пад відэарэгістратар давалі падпісацца аб маім месцазнаходжанні. Больш за тое, нават на выезд з горада я абавязаны быў атрымаць дазвол у міліцыі, абгрунтоўваючы мэты сваёй паездкі. І так на працягу ўсяго тэрміна пагашэння судзімасці! А за найменшае парушэнне гэтых умоў штраф да 100 базавых ці арышт на 15 сутак.
Няўжо гэта не турма? Фактычна хатняя хімія! Я разумеў, прад'яўленне мне новых крымінальных абвінавачанняў, пытанне часу. У краіне фактычна заблакаваная любая незалежная інфармацыя ў Інтэрнэце, а за наведванняў няправільных сайтаў ці сацсетак людзі штодня атрымліваюць крымінальныя тэрміны. І да таго ж разгромленыя і ліквідаваныя праваабарончыя арганізацыі, з якімі я працаваў і супрацоўнічаў. Той самы прафсаюз РЭП, дзе я каля 14 гадоў працаваў прававым інспектарам. Фактычна, для мяне гэта раўназначна забароне на прафесію. Жыццё ў такім агрэсіўным асяроддзі я для сябе не ўяўляў, адсюль і мой выбар выехаць з краіны.
- Улады ўжо адрэагавалі на ваш ад'езд?
- Міліцыя пасля ад'езду шукае мяне, цікавяцца ў сваякоў, калі я вярнуся. Прыйшлося накіраваць ім апавяшчэнне: «Будучы асуджаным у выніку несправядлівага і закрытага суда да трох гадоў пазбаўлення волі за злачынства, якое не здзяйсняў, з'яўляючыся законапаслухмяным грамадзянінам, пасля вызвалення з "ВК-3" па адбыцці тэрміна пакарання я стаў на ўлік у раённай крымінальна- выканаўчай інспекцыі. Неўзабаве з-за рэпрэсій, якія працягваюцца ў дачыненні да мяне, я быў вымушаны пакінуць межы краіны, выехаўшы ў Літву, дзе мае намер заставацца да моманту, пакуль у Беларусь не вернецца канстытуцыйная законнасць. Па гэтай прычыне не маю магчымасці з'яўляцца і прымаць удзел у прафілактычных мерапрыемствах, якія праводзяцца раённай інспекцыяй. Па любых іншых пытаннях, якія ўзнікаюць да мяне, у тым ліку і па пытаннях маіх паводзін, а таксама ладу жыцця прашу звяртацца непасрэдна па нумары мабільнага тэлефона». Пакінуў ім свой літоўскі нумар, пакуль не тэлефанавалі.
- Ужо вызначыліся чым зоймецеся за межамі Беларусі?
- Пакуль цяжка будаваць доўгатэрміновыя планы, далёка не зазіраю. Рады буду пасля вырашэння ўсіх бытавых і арганізацыйных пытанняў вярнуцца да свайго любімага занятку, абараняць правы іншых людзей. Асабліва мяне непакоіць пытанне палітвязняў, якіх з кожным днём станавіцца ўсё больш і больш. Цяпер сустракаюся, размаўляю з людзьмі, спрабую зразумець, што рабіць, каб палітычныя выйшлі на волю. Я гэта ўсё адчуў на сабе і разумею, што трэба змагацца за кожны дзень, па гэтым пытанні не казаць, аб гэтым крычаць трэба!
На днях прыняў удзел у штогадовай Канферэнцыі АБСЕ па чалавечым вымярэнні, якая праходзіла ў Варшаве. Якраз гаварылі наконт катаванняў, бесчалавечнага абыходжання ў беларускіх турмах. Я казаў пра гуманітарную праблему ў пытанні пажылых палітвязняў, іх стан здароўя і немагчымасць атрымання неабходнага лячэння. Дай Бог нам дачакацца прафсаюзных лідараў, якім ужо за 60 год. Цяпер у Беларусі столькі праблем, што праваабарончай працы хопіць на 100 гадоў наперад!
- Якія крокі, на вашую думку, маглі б садзейнічаць дыялогу і ўрэгуляванню крызісу ў краіне?
- Сёння ў турме ўся Беларусь. Сядзяць прафсаюзныя лідары, праваабаронцы, журналісты, палітолагі і проста неабыякавыя да свайго лёсу беларусы. Закрытыя і несправядлівыя суды працуюць як канвеер, асуджаных вязуць у калоніі, а на іх месца прыходзяць новыя хвалі палітвязняў.
Я пагаджаюся з кіраўніком праваабарончага цэнтра "Вясна", нобелеўскім лаўрэатам Алесем Бяляцкім аб тым, што Беларусі патрэбны шырокі грамадскі дыялог, накіраваны на нацыянальнае прымірэнне. Упэўнены, рана ці позна мы да гэтага прыйдзем, з дыялогу пачнуцца перамены ў краіне!
- Што вы хацелі б сказаць людзям, якія сочаць за вашай гісторыяй і барацьбой за правы чалавека ў Беларусі?
Ізноў жа, не буду арыгінальным, калі скажу - не бойцеся! Нас заганяюць у страх, а мы павінны і абавязаны не баяцца. Мы прыйшлі ў гэты свет не для таго, каб жыць у страху. Я не шкадую ні аб адным пражытым дні. Абарона правоў іншых людзей набыла для мяне асэнсаваны і насычаны сэнс жыцця. Я ўжо не звярну з гэтага шляху.