Гісторыя рэзананснай забастоўкі беларускага метро, якая 30 год таму ўзвар'явала ўлады

Трыццаць гадоў таму прайшла забастоўка работнікаў Мінскага метрапалітэна, якая ўпершыню ў гісторыі постсавецкай Беларусі была жорстка падаўленая сілавымі метадамі. «Салідарнасць» успамінае, як улады пачалі пераходзіць ад перамоваў — да дручкоў.

17 жніўня 1995 года на некаторых станцыях Мінскага метро з’явіліся аб’явы — «Станцыя зачынена па тэхнічных прычынах», а рух цягнікоў на адной з ліній аказаўся амаль паралізаваным.

Так гараджане даведаліся пра забастоўку, якая стала вынікам канфлікту паміж работнікамі і адміністрацыяй Мінскага метрапалітэна: па распараджэнні тагачаснага дырэктара Уладзіміра Набежкі былі адменены надбаўкі за бязаварыйную працу і зрэзаны прэміі.

Прафсаюзы заявілі, што гэтыя рашэнні парушаюць умовы калектыўнай дамовы і запатрабавалі ад адміністрацыі пачаць перамовы. Але кіраўніцтва метрапалітэна адмовілася выконваць патрабаванні, і на сходзе работнікаў — сябраў Свабоднага прафсаюза — было прынята рашэнне аб правядзенні забастоўкі.

Яе планавалі ў ліпені, аднак затым адклалі — у надзеі ўсё ж дабіцца выканання ўмоў калектыўнай дамовы шляхам дыялогу. Які так і не адбыўся.

У жніўні пачаліся забастоўкі ў Гомелі і Мінску — пратэставалі кіроўцы тралейбусных паркаў, патрабуючы пагасіць запазычанасць па зарплаце.

17 жніўня да іх далучыліся работнікі Мінскага метрапалітэна.

Бастующие водители

Аднак улады ўжо 18 жніўня пагасілі запазычанасць перад вадзіцелямі тралейбусаў, і тыя вярнуліся да працы. А бастуючаму метро быў прапанаваны кароткі дыялог — з супрацоўнікамі АМАПу, унутраных войскаў і міліцыі.

Адзін з непасрэдных сведкаў тых падзей на ўмовах ананімнасці распавёў «Салідарнасці», што сілавое падаўленне забастоўкі стала шокам для ўсіх яе ўдзельнікаў, у тым ліку для лідараў іншых прафсаюзаў.

— Ніхто не чакаў такой рэакцыі ад нядаўна абранага прэзідэнта. Дарэчы, першы званочак прагучаў у красавіку таго ж года, калі невядомыя супрацоўнікі сілавых органаў збілі і вывезлі з Вярхоўнага Савета 19 дэпутатаў ад парламенцкай фракцыі БНФ, якія абвясцілі галадоўку з-за нязгоды з рэферэндумам, ініцыяваным Лукашэнкам.

Раней адносна прафсаюзаў і рабочых гвалт ніколі не прымяняўся — на пачатку 90-х падчас некаторых забастовак, напрыклад, шахцёраў у Салігорску, з боку праваахоўных структур гучалі толькі пагрозы.

Метрапалітэншчыкі ж адчулі ўсё — «маскі-шоу», стрэлы ў паветра з крыкамі «Усім легчы, тварам у падлогу!» І, вядома, гэта было шокам, таму што мы тады думалі, што ў нас усё ж такі дэмакратычная дзяржава.

Як распавядаў кіраўнік першаснай арганізацыі Беларускага незалежнага прафсаюза на ААТ «Беларуськалій» Мікалай Новік, ён з таварышамі прыехаў у Мінск у першыя дні забастоўкі, каб падтрымаць транспартнікаў.

Калі яны зайшлі ў офіс Свабоднага прафсаюза Беларускага, які тады ўзначальваў Генадзь Быкаў, то ўбачылі, што там сядзяць супрацоўнікі сілавых ведамстваў, а Генадзь не можа пры іх свабодна гаварыць, бо яны назіраюць за ім і ўсё фіксуюць — хто прыходзіць, што гучыць і г.д.

Тады салігорскія шахцёры былі гатовыя падтрымаць бастуючых, а ў выпадку прымянення гвалту — спыніць працу шахт. Вадзіцелі Салігорскага аўтапарку таксама падтрымалі патрабаванні мінскіх работнікаў метро.

Калі Мікалай Новік выйшаў з будынка і падышоў да мікрааўтобуса, на якім прыехаў з Салігорска, то ўбачыў прастрэленыя колы.

Акрамя таго, шок выклікала і, па сутнасці, выкраданне прафсаюзных лідараў Мікалая Канаха, Уладзіміра Макарчука і Генадзя Быкава. Тады сваякі доўгі час не маглі даведацца, дзе яны знаходзяцца.

Улады не задумваліся, што непавага да чалавека працы можа стаць ключавой у любым працоўным канфлікце. Па сутнасці, забастоўка метрапалітэншчыкаў стала вынікам непавагі да калектыўнай дамовы і яе выканання.

Што не перашкодзіла Лукашэнку ў 1995 годзе заявіць па тэлебачанні, што акцыю каардынавалі «нацыяналістычныя сілы» на чале з Беларуским Народным Фронтам, а Свабодны прафсаюз Беларускі нібыта разам з польскімі і амерыканскімі прафсаюзамі ўсё спланавалі.

Суд над удзельнікамі страйку

Як была падаўлена забастоўка: спачатку былі ўгаворы вярнуцца да працы, потым пайшлі пагрозы звальненнямі, затым прыбылі амапаўцы і пачаліся разгоны акцый, а следам — пайшлі звальненні.

А яшчэ напрыканцы забастоўкі ўлады сабралі штрайкбрэхераў — чыгуначных машыністаў з усёй Беларусі, а таксама прывезлі інструктараў з Расіі.

21 жніўня 1995 года ўказам Лукашэнкі была прыпыненая дзейнасць Свабоднага прафсаюза Беларускага і першаснай арганізацыі Мінскага метрапалітэна прафсаюза чыгуначнікаў і транспартных будаўнікоў, які ўваходзіў у Федэрацыю прафсаюзаў Беларусі (праз два гады ўказ быў прызнаны страціўшым сілу, і дзейнасць абедзвюх арганізацый аднавілася).

На судах прафсаюзныя лідары Генадзь Быкаў і Мікалай Канах атрымалі па 10 сутак адміністрацыйнага арышту, Уладзімір Макарчук — 15 сутак.

Дасюль невядомая дакладная колькасць звольненых работнікаў метро — па розных крыніцах называюцца лічбы ад 16 да 58 чалавек.

Тады ж узнікла першая справа Міжнароднай арганізацыі працы супраць Беларусі з-за парушэння базавых Канвенцый у сувязі з забаронай дзейнасці прафсаюзаў. Скаргу ініцыяваў Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў, а не ФПБ, хоць шкода была нанесеная абедзвюм структурам.

І ўсё ж, праз шмат гадоў, тыя часы ў гісторыі краіны ўспрымаюцца досыць «вегетарыянскімі» — да 30-годдзя падзей у Мінскім метро ўлады канчаткова расправіліся з незалежнымі прафсаюзамі, ліквідаваўшы іх і адправіўшы ў турму многіх лідараў і актывістаў.

Read in рус